Lompat ke konten Lompat ke sidebar Lompat ke footer

WATAK DAN CONTOH TEMBANG PANGKUR LENGKAP DENGAN ARTINYA

WATAK DAN CONTOH TEMBANG PANGKUR LENGKAP DENGAN ARTINYA
Watak dan Contoh Tembang Pangkur 

Tembung Pangkur diambil dari kata "mungkur" sing artine mundur, ngadoh, utawa lungo. Artinya, kata "mungkur" bermakna mundur, menjauh, atau pergi. 

Tembang Pangkur artine ngajarke nalikane manungsa lagi oleh ujian utawa musibah saged ikhlas lan ninggalke hawa nepsu donyane lan berserah diri marang Gusti Allah. 

Temabng Pangkur menceritakan tentang manusia yang mampu mengalahkan hawa nafsunya dan memperbanyak amalan saleh serta ibadah kepada Tuhan. 

Watak Tembang Pangkur

Watak Pangkur yaiku teges, gagah, sigrak lan ikhlas. Artinya tembang macapat Pangkur mempunyai watak atau sifat: tegas, gagah, semangat, tulus, atau ikhlas. 

Guru gatrane Pangkur yaiku ana 7 larik. Guru lagu lan guru wilangane tembang Pangkur yaiku 8a, 11i, 8u, 7a, 12u, 8a, 8i. 

Baca: Arti Guru lagu, Guru Gatra, Guru Wilangan 

Contoh Tembang Pangkur dan Artinya

Contoh Pangkur Tema Pendidikan

Contoh 1

Mangkono ilmu kang nyata. 
Begitulah ilmu yang benar.
Sanyatane mung we reseping ati.
Sejatinya hanya untuk menentramkan hati. 
Bungah ingaran cubluk.
Senang jika dianggap bodoh. 
Sukeng tyas yen den ina,
Bahagia dihati bila dihina. 
Nora kaya si punggung anggung gumunggung.
Tak seperti Si bodoh yang haus pujian.
Ugungan sadina-dina.
Ingin dipuji tiap hari.
Aja mangkono wong urip.
Orang hidup jangan begitu.

Contoh 2 

Uripe sapisan rusak. 
Hidup sekali rusak.
Nora mulur nalare ting saluwir. 
Tidak berkembang akalnya berantakan. 
Kadi ta guwa kang sirung. 
Seperti goa gelap yang angker. 
Sinerang ing maruta. 
Diterjang angin. 
Gumarenggeng anggereng anggung gumrunggung.
Bergemuruh bergema tanpa makna. 
Pindha padhane si mudha.
Seperti itulah anak muda kurang ilmu.
Prandene paksa kumaki.
Namun sangat angkuh.

Contoh 3

Ayo padha sregep maca. 
Ayo semua rajin membaca. 
Yaiku maca buku basa jawi. 
Yaitu membaca bahasa Jawa. 
Bukune sing werna biru. 
Bukunya yang berwarna biru. 
Isine basa krama. 
Isinya bahasa krama. 
Ngapalno Krama inggil lan krama alus. 
Dihapalkan krama inggil dan krama halus. 
Nganti saget maca lancar. 
Hingga bisa membaca lancar. 
Lan ora ngisin-ngisini. 
Dan tidak mempermalukan. 

Contoh Tembung Pangkur Tema Nasehat 

Contoh 1

Masa mengko mapan arang. 
Jaman sekarang sangat sulit sekali.
Kang ketemu ing basa kang basuki. 
Menemukan orang yang berperilaku baik.
Ingkang lumrah wong puniku. 
Kebanyakan orang sekarang itu.
Dhengki srei lan dora. 
Iri dengki, serakah dan pembohong.
Iren meren dahwen pinasten kumingsun. 
Sombong dan suka mencela orang lain. 
Opene nora prasaja. 
Jarang sekali ada kejujuran. 
Jail mutakil bakiwit. 
Banyak terjadi kecurangan. 

Contoh 2

Si pengung nora nglegewa. 
Si bodoh tak menyadari. 
Sangsayarda denira cacariwis. 
Semakin menjadi dalam membual. 
Ngandhar-andhar angendukur. 
Bicaranya ngelantur kesana-kemari. 
Kandhane nora kaprah. 
Ucapannya salah kaprah. 
Saya elok alangka longkangipun. 
Semakin sombong bicara tanpa jeda. 
Si wasis waskitha ngalah. 
Si bijak mengalah. 
Ngalingi marang sipingging.
Menutupi ulah si bodoh.

Contoh 3

Kalamun ana manugsa. 
Jika ada manusia. 
Anyinggahi dugi lawan prayogi. 
Yang melupakan pertimbangan nalar. 
Iku watake tan patut. 
Itu sifat yang tidak patut.
Awor lawan wong kathah. 
Untuk berbaur dengan orang banyak.
Wong degsura ndaludur tan wruh ing edur. 
Orang yang tak mengerti adat.
Aja sira pedhak-pedhak. 
Janganlah kau dekati. 
Nora wurung neniwasi. 
Karena menuruti kemauannya sendiri. 

Contoh Tembang Pangkur Tema Agama 

Ayo kanca padha sholat. 
Ayo kawan rajin sholat. 
Supaya pikanthuk rahmating Gusti. 
Agar mendapat rahmat Tuhan. 
Lan sregepa golek ilmu. 
Dan rajinlah mencari ilmu. 
Utamaning ilmu agama. 
Utamanya ilmu agama. 
Manut nasihat bapak ibu lan guru. 
Menuruti nasihat orangtua dan guru.
Supaya slamet ing dunia. 
Agar selamat di dunia. 
Lan saking karmaning Gusti
Daro karmanya Tuhan.

Tembang Pangkur Serat Wedhatama

Serat Wedhatama adalah buku sastra Jawa klasik yang berisi ajaran, nasihat, dan wejangan  penting mengenai pitutur luhur dalam kehidupan. 

Berikut ini adalah empat belas tembang Pangkur yang ada dalam Serat Wedhatama karya KGPAA Mangkunegara IV atau yang biasa disebut dengan Pupuh Pangkur. 

Pupuh Pangkur Pada Siji

Mingkar mingkuring angkara.
Meredam nafsu angkara dalam diri.
Akarana karanan mardi siwi.
Hendak berkenan mendidik putra-putri.
Sinawung resmining kidung.
Tersirat dalam indahnya tembang.
Sinuba sinukarta.
Dihias penuh variasi. 
Mrih kretarta pakartining ngelmuluhung. 
Agar menjiwai hakekat ilmu luhur. 
Kang tumrap neng tanah Jawa. 
Yang berlangsung di tanah Jawa (nusantara). 
Agama ageming aji.
Agama sebagai “pakaian” kehidupan.

Pupuh Pangkur Pada Loro

Jinejer neng Wedatama. 
Disajikan dalam serat Wedhatama. 
Mrih ton kemba kembenganing Pambudi.
Agar jangan miskin pengetahuan. 
Mangka nadyan tuwa pikun. 
Meskipun sudah tua pikun. 
Yen ton mikani rasa. 
Jika tidak memahami rasa (batin). 
yekti sepi asepa lir sepah, samun. 
Niscaya kosong, tiada guna bagai ampas, sia-sia. 
Samangsane pasamuan. 
Di dalam setiap pergaulan. 
Gonyak ganyuk nglelingsemi.
Sering bertindak ceroboh & memalukan.

Pupuh Pangkur Pada Telu

Nggugu karsaning priyangga. 
Mengikuti kemauan sendiri. 
Nora nganggo peparah lamun angling. 
Bila berkata tanpa dipertimbangkan (asal bunyi). 
Lumuh ing ngaran balilu. 
Namun tak mau dianggap bodoh. 
Uger guru aleman.  
Selalu berharap dipuji-puji.
Nanging janma ingkang wus waspadeng semu. 
(Sebaliknya) orang yang sudah memahami (ilmu sejati). 
Sinamun ing samudana.
Tak bisa ditebak berwatak rendah hati. 
Sesadon ingadu manis.
Selalu berprasangka baik.

Pupuh Pangkur Pada Papat

Si pengung nora nglegawa. 
Si dungu tidak menyadari. 
Sangsayarda deniro cecariwis.
Bualannya semakin menjadi jadi. 
Ngandhar-andhar angendhukur. 
Ngelantur bicara yang tidak-tidak. 
Kandhane nora kaprah. 
Bicaranya tidak masuk akal.  
saya elok alangka longkanganipun.
Makin aneh tak ada jedanya. 
Si wasis waskitheng ngalah. 
Lain halnya, Si Bijak cermat yang mengalah. 
Ngalingi marang si pingging.
Menutupi aib si bodoh.

Pupuh Pangkur Pada 5 

Mangkono ngelmu kang nyata. 
Demikianlah ilmu yang nyata. 
Sanyatane mung weh reseping ati. 
Senyatanya memberikan ketentraman hati. 
Bungah ingaran cubluk. 
Tidak sedih dibilang bodoh. 
Sukeng tyas yen den ina.  
Tetap gembira jika dihina. 
Nora kaya si punggung anggung gumrunggung.
Tidak seperti si dungu yang selalu sombong.
Ugungan sadina dina. 
Ingin dipuji setiap hari.
Aja mangkono wong urip.
Janganlah begitu caranya orang hidup.

Pupuh Pangkur Pada Enem 

Uripe sepisan rusak. 
Hidup sekali saja berantakan. 
Nora ductile nalare ting saluwir. 
Tidak berkembang, pola pikirnya carut marut. 
Kadi ta guwa kang sirung.
Umpama goa gelap menyeramkan.
Sinerang ing maruta. 
Dihembus angin.
Gumarenggeng anggereng anggung gumrunggung.
Suaranya gemuruh menggeram, berdengung.
Pindha padhane si mudha. 
Seperti halnya karakter anak muda. 
Prandene paksa kumaki.
Masih pula berlagak dan congkak.

Pupuh Pangkur Pada Pitu

Kikisane mung sapala.
Tujuan hidupnya begitu rendah. 
Palayune ngendelken yayah wibi.
Maunya mengandalkan orangtuanya. 
Bangkit tur bangsaning luhur.
Yang terpandang dan bangsawan. 
Lha iya ingkang rama.
Itu kan ayahmu. 
Balik sira sarawungan bae durung. 
Sedangkan kamu bergaul saja belum. 
Mring tataning tata krama. 
Akan hakikatnya tata krama. 
Nggon anggon agama suci.
Dalam ajaran yang suci.

Pupuh Pangkur Podo Wolu 

Socaning jiwangganira. 
Cerminan diri dalam jiwa ragamu 
Jer Katara lamun pocapan pasthi.
Nampak jelas melalui tutur kata
Lumuh asor kudu unggul.
Pantang kalah maunya menang sendiri. 
Sumengah sesongaran. 
Sombong besar mulut. 
Yen mangkono keno ingaran katungkul. 
Bila demikian itu, disebut orang yang terlena.
Karem ing reh kaprawiran.
Puas diri mengagulkan kepandaian. 
Nora enak iku kaki.
Tidak baik itu nak.

Pupuh Pangkur Pada Songo 

Kekerane ngelmu karang. 
Dalam ilmu yang dikarang-karang (rekayasa/sihir). 
Kekarangan saking bangsaning gaib. 
Rekayasa dari hal-hal gaib.
Iku boreh paminipun. 
Itu seperti bedak.
Tan rumasuk ing jasad. 
Tidak meresap ke dalam jasad. 
Amung aneng sajabaning daging kulup. 
Hanya ada di kulitnya (luarnya ) saja. 
Yen kapengok pancabaya.
Bila terbentur marabahaya. 
Ubayane mbalenjani.
Tidak bisa menyelesaikan masalah.

Pupuh Pangkur Pada Sepuloh

Marma ing sabisa-bisa. 
Karena itu sebisa-bisanya. 
Bebasane muriha tyas basuki. 
Upayakan selalu berperilaku & berhati baik.
Puruita-a kang patut. 
Bergurulah yang santun pada orang yang tepat.
Lan traping angganira. 
Yang sesuai dengan dirimu.
Ana uga angger ugering kaprabun. 
Ada juga peraturan dan pedoman bernegara.
Abon aboning panembah.  
Menjadi persyaratan yang berbakti.
Kang kambah ing siyang ratri.
Yang terjadi siang malam.

Pupuh Pangkur Pada Sewelas

Iku kaki takok-eno. 
Itulah nak tanyakan. 
Marang para sarjana kang martapi.
Kepada para sarjana yang menimba ilmu. 
Mring tapaking tepa tulus.
Kepada jejak hidup para suri tauladan yang benar. 
Kawawa nahen udara. 
Yang mampu menahan hawa nafsu.
Wruhanira mungguh sanyataning ngelmu. 
Ketahuilah bahwa ilmu yang sebenarnya itu. 
Tan mesthi neng janma wredha. 
Tidaklah harus dikuasai orang tua. 
Tuwin mudha sudra kaki.
Bisa juga untuk yang masih muda atau miskin. 

Pupuh Pangkur Pada Rolas

Sapantuk wahyuning Allah.
Siapa pun yang menerima wahyu Tuhan. 
Gya dumilah mangulah ngelmu bangkit.
Dengan cermat mencerna ilmu tinggi. 
Bangkit mikat reh mangukut. 
Mampu menguasai ilmu kasampurnan.
Kukutaning jiwangga. 
Kesempurnaan jiwa raga.
Yen mengkono kena sinebut wong sepuh. 
Bila demikian pantas disebut “orang tua”. 
Lire sepuh sepi udara. 
Arti “orang tua” tak dikuasai nafsu. 
Awas roroning atunggil.
Paham akan dwi tunggal (menyatu dengan Tuhan).

Pupuh Pangkur Pada Telulas

Tan samar pamoring sukma. 
Tidak lah samar sukma menyatu. 
Sinuksmaya winahya ing ngasepi. 
Meresap terpatri dalam keheningan semadi. 
Sinimpen telenging kalbu. 
Diendapkan dalam lubuk hati. 
Pambukaning warana. 
Menjadi pembuka tabir. 
Tarlen saking liyep layaping aluyup. 
berawal dari kondisi antara sadar dan tak sadar (tidur).
Pindha pesating sumpena.
Seperti terlepasnya mimpi.
Sumusuping rasa jati.
Merasuk dalam rasa yang sejati.

Pupuh Pangkur Pada Patbelas

Sejatine kang mangkana. 
Sebenarnya ke-ada-an tersebut.
Wus kakenan nugrahaning Hyang Widhi.
Merupakan anugrah Hyang Widhi. 
Bali alaming ngasuwung.
Kembali ke alam yang sepi. 
Tan karem karameyan. 
Tidak mengumbar nafsu duniawi.
Ingkang sipat wisesa winisesa wus.
Yang bersifat kuasa menguasai.
Mulih mulai mulanira. 
Kembali keasal muasalmu. 
Mulane wong anom sami.
Asal mula engkau lahir. 
 
Demikian tadi pembahasan mengenai watak, contoh, dan makna temvang Pangkur macapat. 

Semoga bisa menggerakkan hati kita semua agar tetap melestarikan warisan luhur masyarakat Jawa ini: sekar macapat Pangkur.


Posting Komentar untuk "WATAK DAN CONTOH TEMBANG PANGKUR LENGKAP DENGAN ARTINYA "